“Cái gì là truyền thống dân tộc thì mình phải giữ. Giữ để truyền lại cho lớp trẻ trong bản và giới thiệu với dân tộc khác nữa. Dân tộc mình không mất đi bản sắc được”. Những lời bộc bạch của chị Phan Thị Xuân, Chủ nhiệm Câu lạc bộ (CLB) Phụ nữ giữ gìn bản sắc trang phục dân tộc Dao ở xóm Khe Rịa, xã Vũ Chấn (Võ Nhai) cũng là nỗi lòng chung của nhiều phụ nữ Dao đỏ nơi đây. Họ là những người vẫn ngày ngày thêu từng hoa văn thổ cẩm, giữ gìn bản sắc của dân tộc mình.

Chị Xuân bảo: Phụ nữ Dao đỏ xem trọng chuyện ăn mặc lắm, không chỉ là vẻ đẹp mà còn thể hiện sự sáng tạo, tinh tế của người con gái trên từng đường kim, mũi chỉ. Theo truyền thống, con gái Dao đỏ từ khi lên chín, lên mười đã được các bà, mẹ truyền dạy may vá thêu thùa. Đến tuổi cập kê, con gái Dao ai cũng làm được vài bộ trang phục đẹp rồi.

Được biết, trang phục truyền thống của phụ nữ Dao đỏ bao gồm áo, quần, khăn vấn đầu, thắt lưng và các đồ trang sức khác đi kèm. Để hoàn thành một bộ trang phục, người con gái phải tự dệt vải, khâu thành quần áo và thêu hàng nghìn họa tiết, mất rất nhiều thời gian. Mỗi bộ có 5 màu cơ bản: Đỏ, xanh, trắng, vàng, đen, trong đó điểm nhấn là màu đỏ. Theo quan niệm của người Dao đỏ, màu đỏ mang lại hạnh phúc, may mắn, đầy đủ và tạo ra năng lượng tích cực cho con người. Hiện nay, phụ nữ Dao đỏ ở Khe Rịa không tự dệt vải mà mua sẵn vải về từ may quần, áo, khăn. Tuy vậy, từng họa tiết thêu trên trang phục vẫn phải do những người phụ nữ này tự tay tỉ mẩn thêu. Nhưng, trước sự phát triển của xã hội hiện đại tác động đến cuộc sống người dân, tập tục này dần bị mai một do không có người kế thừa. Chỉ vào những họa tiết đang thêu dở, bà Triệu Thị Hội, 55 tuổi bộc bạch: Mỗi ô nhỏ như này phải thêu cả chục, có khi hàng trăm mũi kim. Vì vậy mà để làm xong một cái khăn, cái áo thì lâu lắm. Bọn mình tranh thủ làm khi rảnh nên có khi vài tháng mới xong được một thứ, để hoàn thành bộ trang phục thì mất cả năm. Vì vậy mà trước đây bọn trẻ không thích thêu thùa đâu, chúng bảo mất thời gian, công sức lắm! Chúng còn bảo trang phục mua ở bên ngoài cũng in sẵn họa tiết rồi. Nghe vậy, người già như mình cũng buồn.

Trước thực trạng đó, năm 2015, Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Vũ Chấn đã thành lập CLB Phụ nữ giữ gìn bản sắc trang phục dân tộc Dao xóm Khe Rịa. CLB gồm 32 thành viên đều là người dân tộc Dao đỏ, có kinh nghiệm trong việc may vá, thêu thùa trang phục truyền thống. Ban đầu, CLB sinh hoạt định kỳ 3 tháng 1 lần. Sau này, hễ lúc nào gặp nhau, các thành viên CLB lại trao đổi các kinh nghiệm thêu thùa, các kỹ năng để truyền dạy cho con cháu. Vào những ngày lễ, hội của xóm Khe Rịa, các thành viên CLB đều mặc những bộ trang phục đẹp nhất, biểu diễn những điệu múa, hát đặc trưng của dân tộc Dao đỏ. Từ đó, đã thu hút sự chú ý của lớp thanh niên, đặc biệt là những cô gái trẻ. Bên cạnh đó, các thành viên trong CLB còn tích cực vận động chính con, cháu trong gia đình về truyền thống của dân tộc và cách tạo ra một bộ trang phục hoàn chỉnh. “Mưa dầm thấm lâu”, những nỗ lực không ngừng của các thành viên CLB được đền đáp bằng việc 100% phụ nữ dân tộc Dao đỏ ở xóm Khe Rịa đều biết tự may và thêu hoàn chỉnh bộ trang phục truyền thống.

Đến xóm Khe Rịa ngày nay, không khó để bắt gặp hình ảnh những người phụ nữ Dao đỏ ngồi bên đường, sát vệ cửa... thêu thùa. Họ tranh thủ thêu vào buổi sáng trước khi ra đồng, bên ruộng ngô trong lúc tạm nghỉ công việc đồng áng, đến đêm, dưới ánh đèn, những phụ nữ Dao đỏ vẫn miệt mài với cây kim, sợi chỉ. Chị Triệu Thị Tam, thành viên CLB chia sẻ: Phụ nữ Dao đỏ ở Khe Rịa không thích thêu theo các khuôn mẫu có sẵn mà thường sáng tạo theo trí tưởng tượng của mình. Nhưng chủ đề vẫn xoay quanh những hình ảnh quen thuộc, gần gũi với đời sống hàng ngày như: Hoa lá, cỏ cây, rừng núi, động vật... Mỗi bộ trang phục tuy khác nhau về hoa văn nhưng luôn được người thêu cố gắng sắp xếp hài hòa, tinh tế về bố cục, màu sắc. Bọn trẻ học thêu sau này cũng thế, chúng tôi chỉ dạy chúng cách cầm kim, cầm chỉ, cách đi cách mũi thêu còn hoa văn là để bọn chúng tự tưởng tượng.

Chị Dương Thị Loan, ở xóm Khe Rịa vui vẻ: Là người Dao nhưng từ khi về làm dâu ở xóm, mình mới bắt đầu học làm trang phục truyền thống từ mẹ và các cô. Ban đầu, những mũi kim ban đầu còn lệch nhưng giờ mình đã có thể tự hoàn thành cả bộ trang phục rồi. Qua sự hướng dẫn của mẹ, các cô, mình hiểu thêm nhiều về nét đẹp trong trang phục dân tộc Dao cũng như ý thức được trách nhiệm của những người trẻ trong việc gìn giữ truyền thống dân tộc. Con gái mình còn bé nhưng vài năm nữa, mình cũng sẽ dạy con cách thêu thùa. Con gái Dao mà, phải khéo mới được.

xóa bỏ các phong tục, tập quán lạc hậu, tích cực hướng dẫn các hộ gia đình sắp xếp đồ dùng sinh hoạt ngăn nắp, ăn ở hợp vệ sinh...Được biết, không chỉ gìn giữ trang phục truyền thống dân tộc, hiện nay, các thành viên CLB Phụ nữ giữ gìn bản sắc trang phục dân tộc Dao đã mở rộng các hoạt động truyền bá điệu hát Lượn, ngôn ngữ và các món ăn truyền thống dân tộc Dao. Qua đó, đã góp phần gìn giữ bản sắc dân tộc Dao ở Khe Rịa. Song song với việc tham gia giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa, truyền thống, phong tục tập quán tốt đẹp, các thành viên CLB còn tích cực vận động hội viên và nhân dân thực hiện nếp sống văn hóa, văn minh, xóa bỏ các phong tục, tập quán lạc hậu, tích cực hướng dẫn các hộ gia đình sắp xếp đồ dùng sinh hoạt ngăn nắp, ăn ở hợp vệ sinh...

Chi hội Phụ nữ xóm Khe Rịa mà nòng chốt là các thành viên CLB còn triển khai hoạt động phát bãi, làm cỏ, gặt lúa… để gây quỹ tiết kiệm giúp hội viên nghèo phát triển kinh tế. Đến nay, Quỹ chi hội đã đạt gần 12 triệu đồng. Chị Ma Thị Chiên, Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Vũ Chấn nhận xét: Hoạt động tích cực của các thành viên CLB Phụ nữ giữ gìn bản sắc trang phục dân tộc Dao đã góp phần tích cực vào việc giữ lửa và quảng bá bản sắc dân tộc Dao ở địa phương. Không những vậy, từ khi CLB đi vào hoạt động, phong trào phụ nữ ở xóm Khe Rịa cũng dần dần khởi sắc. Chị em tích cực tham gia hoạt động Hội, nhiệt tình giúp đỡ nhau trong lao động sản xuất, đưa đời sống ngày càng đi lên.